Bài thơ Sóng tác giả Xuân Quỳnh: Cảm nhận, phân tích và góc nhìn khác

Trong Top đầu những bài thơ hay của Việt Nam về tình yêu không thể không nhắc tới bài thơ Sóng của tác giả Xuân Quỳnh. Tác phẩm được giới thiệu trong chương trình Ngữ văn lớp 12, nên hầu như ai cũng biết, ai cũng từng học qua. 

Trong bài viết này, mình sẽ tổng hợp lại đầy đủ thông tin về bài thơ Sóng. Ngoài ra còn có các nhận định, phân tích, và nhiều góc nhìn khác nhau về bài thơ này để bạn có thể cảm nhận.

Đọc bài viết này, các thầy cô cũng có thể có thêm cảm hứng khi giảng về bài thơ Sóng. Các bạn học sinh cũng có thể có những góc nhìn rất mới mẻ, và hiểu hơn về bài thơ này.

Để đạt điểm cao khi phân tích bài thơ Sóng. Bạn cần nắm rất chắc cấu trúc và các nội dung của bài thơ. Và hơn cả điểm cao, thì bạn cần "cảm" được sự tinh tế từ cái "tình" trong từng câu chữ.

1. Nội dung bài thơ Sóng - Xuân Quỳnh

Sóng

Dữ dội và dịu êm
Ồn ào và lặng lẽ
Sông không hiểu nổi mình
Sóng tìm ra tận bể

Ôi con sóng ngày xưa
Và ngày sau vẫn thế
Nỗi khát vọng tình yêu
Bồi hồi trong ngực trẻ

Trước muôn trùng sóng bể
Em nghĩ về anh, em
Em nghĩ về biển lớn
Từ nơi nào sóng lên?

Sóng bắt đầu từ gió
Gió bắt đầu từ đâu?
Em cũng không biết nữa
Khi nào ta yêu nhau

Con sóng dưới lòng sâu
Con sóng trên mặt nước
Ôi con sóng nhớ bờ
Ngày đêm không ngủ được
Lòng em nhớ đến anh
Cả trong mơ còn thức

Dẫu xuôi về phương bắc
Dẫu ngược về phương nam
Nơi nào em cũng nghĩ
Hướng về anh - một phương

Ở ngoài kia đại dương
Trăm nghìn con sóng đó
Con nào chẳng tới bờ
Dù muôn vời cách trở

Cuộc đời tuy dài thế
Năm tháng vẫn đi qua
Như biển kia dẫu rộng
Mây vẫn bay về xa

Làm sao được tan ra
Thành trăm con sóng nhỏ
Giữa biển lớn tình yêu
Để ngàn năm còn vỗ. 

2. Về tác giả Xuân Quỳnh

• Xuân Quỳnh sinh năm 1942 và mất năm 1988, tên đầy đủ là Nguyễn Thị Xuân Quỳnh. Quê ở làng An Khê, ven thị xã Hà Đông, tỉnh Hà Tây (nay thuộc Hà Nội).
• Bà là một trong những nhà thơ nữ xuất sắc của Việt Nam, được mệnh danh là nữ hoàng thơ tình yêu của Việt Nam.
• Thơ của Xuân Quỳnh thường viết về những tình cảm gần gũi, bình dị, trong sáng của đời sống gia đình và cuộc sống hàng ngày, biểu lộ những rung cảm và khát vọng của một trái tim phụ nữ chân thành, tha thiết và đằm thắm.
• Xuân Quỳnh được tặng Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật vào năm 2011.
• Một số tác phẩm tiêu biểu của Xuân Quỳnh: Các tập thơ: Chồi biếc (1963), Hoa dọc chiến hào (1968), Lời ru trên mặt đất (1978), Chờ trăng (1981), Tự hát (1984). Trong đó có một số bài thơ đặc biệt nổi tiếng: Thuyền và biển, bài thơ Sóng, Tiếng gà trưa, Thơ tình cuối mùa thu…
• Một số tác phẩm viết cho thiếu nhi: Mùa xuân trên cánh đồng (truyện thiếu nhi, 1981), Bầu trời trong quả trứng (thơ văn thiếu nhi, 1982)
• Xuân Quỳnh từng kết hôn hai lần. Bà kết hôn lần đầu với nhạc công chơi đàn violon Lưu Tuấn. Xuân Quỳnh và Lưu Tuấn có một con trai tên là Lưu Tuấn Anh. Sau khi li hôn chồng, bà vẫn ở chung một tòa nhà với chồng con ở phố Huế, Hà Nội.
• Lần thứ hai bà kết hôn với Lưu Quang Vũ (1948–1988) vào năm 1973. Lưu Quang Vũ kém Xuân Quỳnh 6 tuổi, đã li dị vợ là nghệ sĩ ưu tú Tố Uyên (1948-) vào năm 1972 và có một con trai riêng tên là Lưu Minh Vũ. Tháng 2 năm 1975, Lưu Quang Vũ và Xuân Quỳnh có với nhau một con trai đặt tên là Lưu Quỳnh Thơ. Lưu Quỳnh Thơ sau đó mất lúc 13 tuổi cùng với cha mẹ trong vụ tai nạn năm 1988 (Theo wiki)

3. Tổng quan về bài thơ Sóng

3.1  Hoàn cảnh sáng tác bài thơ Sóng

Sóng được sáng tác năm 1967 trong chuyến đi thực tế ở vùng biển Diêm Điền (Thái Bình), là một bài thơ đặc sắc viết về tình yêu, rất tiêu biểu cho phong cách thơ Xuân Quỳnh. Bài thơ in trong tập Hoa dọc chiến hào (1968).

3.2. Bố cục bài thơ Sóng gồm 4  phần

• Phần 1. Hai khổ thơ đầu: Nhận thức về tình yêu qua hình tượng sóng.
• Phần 2. Hai khổ tiếp theo: Suy nghĩ nguồn gốc của tình yêu.
• Phần 3. Ba khổ thơ tiếp theo: Nỗi nhớ, lòng thủy chung của người con gái trong tình yêu.
• Phần 4. còn lại: Khát vọng về tình yêu vĩnh cửu, bất diệt.

3.3. Thể thơ: Bài thơ Sóng của nữ thi sĩ Xuân Quỳnh được sáng tác theo thể thơ ngũ ngôn (năm chữ).

3.4. Ý nghĩa nhan đề

• Sóng là hình tượng trung tâm của bài thơ, gửi gắm tư tưởng, tình cảm của tác giả.
• “Sóng” và “em” tuy hai mà một, có lúc tách đôi ra để soi chiếu cho nhau, có lúc lại hòa nhập vào nhau để tạo ra sự cộng hưởng.
• Xuân Quỳnh đã mượn hình ảnh “sóng” để thể hiện cảm xúc, cung bậc tình cảm của trái tim người con gái trong tình yêu với những bản tính vốn có.
• Qua nhan đề, tác giả đã cho thấy hình tượng trung tâm của tác phẩm cùng với những ý nghĩa được gửi gắm trong đó.

4. Nội dung bài thơ Sóng

• Bài thơ Sóng đã thể hiện chân thực, tinh tế vẻ đẹp tâm hồn của người phụ nữ luôn khao khát được yêu thương và gắn bó, một trái tim luôn trăn trở và lo âu, một tấm lòng luôn mong muốn được hy sinh, dâng hiến cho tình yêu.

5. Nghệ thuật

• Thể thơ năm chữ nhịp nhàng, cách ngắt nhịp linh hoạt gợi ẩm hưởng của những con sóng.
• Giọng thiệu thiết tha, giàu cảm xúc; ngôn ngữ tinh tế
• Sử dụng các biện pháp tu từ, hình ảnh mang tính biểu tượng

4. Những nhận định về bài thơ Sóng

Một số nhận định về bài thơ Sóng, bạn có thể tham khảo và sử dụng trong bài phân tích giúp nội dung thêm sâu sắc và phong phú.

1. “Xuân Quỳnh sinh ra để viết thơ tình. Với người phụ nữ ấy thơ ca và tình yêu có lẽ  là lý do để tồn tại. Bởi thế mà đọc bài thơ nào của Xuân Quỳnh ta cũng thấy năng lượng tích cực của tình yêu. Xuân Quỳnh yêu mãnh liệt “dữ dội – ồn ào” (Sóng), thậm chí là chủ động để yêu “Em yêu anh, yêu anh như điên” (Thơ viết cho mình và những người con gái khác), đôi khi còn thề thốt “biết yêu anh cả khi chết đi rồi” (Tự hát). Dẫu viết thế là phi lý nhưng cũng khiến người ta phải tin vì nó được viết bởi một trái tim yêu chân thành”. (Thầy Chu Văn Sơn bình luận bài thơ Sóng)

2.  “Ở mỗi tập thơ của Xuân Quỳnh, những bài viết của tình yêu thường để lại nhiều ấn tượng hơn cả. Với giọng điệu hết sức thơ hết sức tự nhiên, bài “Sóng” thể hiện một tình yêu sâu sắc, bồi hồi, thao thức đến cả trong giấc mơ. Dù có những gian truân cách trở, nhưng tình yêu bao giờ cũng đẹp, cũng đến được tận cùng hạnh phúc, như con sóng nhỏ đến với bờ” (Nhà thơ Việt Nam hiện đại, GS Phong Lê chủ biên, Viện Văn học, Nxb KHXH,1984)

3. “Sóng là một bài thơ tình yêu rất tiêu biểu cho tư tưởng và phong cách thơ Xuân Quỳnh ở giai đoạn đầu. Một bài thơ vừa xinh xắn, duyên dáng; vừa mãnh liệt, sôi nổi; vừa hồn nhiên, trong sáng; vừa ý nhị, sâu xa.” (GS Nguyễn Đăng Mạnh & PTS Trần Đăng Xuyền, Những bài văn hay, Nxb Đồng Nai, 2003, tr. 135)

4.  “Sóng là bài thơ đặc sắc viết về tình yêu, rất tiêu biểu cho phong cách của Xuân Quỳnh. Qua hình tượng sóng, trên cơ sở sự tương đồng, hòa hợp giữa sóng và em, bài thơ diễn tả tình yêu của người phụ nữ thiết tha, nồng nàn, chung thủy, muốn vượt lên thử thách của thời gian và sự hữu hạn của đời người. Bài thơ cho thấy tình yêu là một thứ tình cảm cao đẹp, một hạnh phúc lớn lao của con người.”
(SGK Ngữ văn 12-Chương trình Chuẩn)

5. “Đó là cuộc hành trình khởi đầu là sự từ bỏ cái chật chội, nhỏ hẹp để tìm đến một tình yêu bao la rộng lớn, cuối cùng là khát vọng được sống hết mình trong tình yêu, muốn hóa thân vĩnh viễn thành tình yêu muôn thuở.” (GS-TS Trần Đăng Suyền)

(Thầy Phan Danh Hiếu sưu tầm và tuyển chọn.)

5. Một số phân tích về bài thơ Sóng

5.1  Phân tích khổ thơ 1 và 2

Khổ thơ 1 và 2 chủ yếu diễn tả hình ảnh của Sóng. Ngay mở đầu bài thơ, tác giả đã dùng 2 câu thơ với thủ pháp đối lập một cách mạnh mẽ:

Dữ dội và dịu êm
Ồn ào và lặng lẽ

Hình ảnh "Sóng" được miêu tả và đưa ra với đầy đủ trạng thái. Con Sóng trở nên vô cùng sinh động, hoạt bát, giống như một cô gái đang yêu.

Tác giả dùng nét đối lập để thể hiện hai trạng thái tâm lý ngược nhau vừa là biểu hiện tự nhiên của con sóng muôn đời vẫn thế, gợi liên tưởng tâm lý người phụ nữ trong tình yêu cũng luôn thay đổi thất thường, đối nghịch nhau đến khó hiểu (khi mãnh liệt khi lại dịu dàng). Những biểu hiện tâm lý khác thường của người phụ nữ ấy vừa đa dạng mà vừa phức tạp toát ra từ trái tim tôn thờ tình yêu và khao khát được yêu thương.

Bộ ba “sông”, “sóng”, “bể” hỗ tương cho sự tồn tại của nhau : Sông và bể tạo nên cuộc đời sóng, nhưng sóng chỉ thực sự là mình, được sống với cuộc đời thực của mình và được tự do bay nhảy khi sóng hòa vào với biển khơi bao la, rộng lớn.  

Cuộc hành trình của sóng luôn không ngừng khám phá chính mình, còn người phụ nữ luôn tìm kiếm, khát khao vươn tới những giá trị tuyệt vời, đích thực trong tình yêu của người phụ nữ, mạnh mẽ bứt phá những quy luật cũ, mở toang không gian chật hẹp để vươn tới một không gian lớn lao hơn.

 “Ôi con sóng... và ngày sau vẫn thế”

Thán từ “ôi”: Nét nồng nàn, nữ tính trong giọng thơ Xuân Quỳnh, là tiếng lòng đầy thổn thức yêu đương từ trái tim chân thành của người phụ nữ đang đắm chìm trong tình yêu.

Nghệ thuật đối lập “ngày xưa” - “ngày sau”: sự đối lập khẳng định sự trung thành, nhất quán.

Sóng vẫn luôn dạt dào, sôi nổi dù ngày xưa hay sau này. Đó cũng là bản tính của người phụ nữ mãi trường tồn với thời gian.

“Nỗi khát vọng tình yêu... ngực trẻ”

“Bồi hồi”: trạng thái tâm lý bất định, thể hiện rõ nét sự nôn nao, khắc khoải, da diết của tình yêu trọn đời, trọn kiếp đang cháy trong “ngực trẻ”.

Tình yêu tuổi trẻ song hành trong từng câu chữ cùng con sóng để thấy rằng khát vọng tình yêu tuổi trẻ đời đời vẫn mãnh liệt và đắm say đến thế.

5.2 Phân tích khổ thơ 3 và 4

Trong khổ thơ 3 và 4 của bài thơ Sóng, tác giả đã thể hiện những trăn trở và băn khoăn về cội nguồn của tình yêu. Lúc này Sóng chính là hình ảnh của tình yêu. Tác giả tự hỏi, từ khi nào mà tình yêu xuất hiện, từ bao giờ mà tình yêu đã chiếm lấy tâm trí người con gái, khiến cô ấy không thể hiểu nổi mình.

Chính vì tác giả cũng “Không hiểu nổi mình” nên bà đặt ra những thắc mắc về biển cả và tình yêu. Trong đoạn này, nhà thơ sử dụng điệp ngữ “em nghĩ về” và câu hỏi tu từ “Từ nơi nào sóng lên”

Một niềm khát khao tự nhận thức bản thân, nhưng tác giả chỉ dừng lại ở đó vì còn nặng long đi tìm câu trả lời cho nguồn gốc của tình yêu.

“Em cũng không biết nữa - Khi nào ta yêu nhau”

Người phụ nữ thể hiện rõ nỗi băn khoăn về khởi nguồn của tình yêu và thể hiện tâm lý hồn nhiên, nữ tính của tác giả. Xuân Quỳnh đã lấy chính quy luật tự nhiên để tìm ra nguồn gốc của sóng, của tình yêu, gợi lên những bí ẩn của tình yêu cần khám phá.

 “Sóng bắt đầu từ gió”
“Gió bắt đầu từ đâu?”
“Em cũng không biết nữa”

Tình yêu thường đến rất bất ngờ mà ta khó lòng sắp xếp “một kịch bản” cho điều kỳ diệu đó được, tình yêu sẽ đến một cách tự nhiên mà không báo động trước.

“Khi nào ta yêu nhau”

Nhân vật trữ tình đang băn khoăn tự hỏi chính mình một câu hỏi mà vốn muôn đời nào ai lý giải được khi đã dấn thân vào vòng xoáy tình yêu.

5.3 Phân tích khổ thơ 5 và 6

Trong khổ thơ 5 và 6, tác giả đã diễn tả nỗi nhớ và lòng thủy chung của người con gái khi yêu.

“Dưới lòng sâu”, “trên mặt nước”: Tác giả sử dụng nhiều từ ngữ đối lập, gợi hình ảnh, gợi mở trên nhiều không gian và phạm vi đa dạng khác nhau.

"Ngày" - "đêm": thời gian cũng linh động đa dạng khác nhau.

“Ngày đêm không ngủ được”

Từng câu từ thấm đẫm nỗi nhớ dạt dào, da diết, triền miên của sóng với bờ hay của người phụ nữ với tình yêu.

Người phụ nữ không còn giấu diếm nỗi nhớ của mình thêm được nữa mà trực trào ra bên ngoài cử chỉ, điệu bộ, thói quen hàng ngày một cách trực tiếp, chân thành và, mạnh dạn.

“Lòng em nhớ đến anh”
“Cả trong mơ còn thức”

Cách nói thậm xưng thể hiện nỗi nhớ trực trào mãnh liệt bao trùm cả không gian và thời gian, không còn biên giới nào chế ngự được sự bao vây của nỗi nhớ.

Nghệ thuật tương phản “xuôi - ngược”, "bắc - nam": Hành trình của con sóng lăn lộn ngược xuôi, vẫy vùng ngoài biển lớn cũng như hành trình tình yêu mà người phụ nữ đang kiếm tìm giữa cuộc đời quá rộng, vô chừng.

Đó là tất cả tình cảm thủy chung nơi người con gái  với người mình yêu thương. Dù là ở đâu, đi đâu, dù xuôi dù ngược trong bốn phương tám hướng chân trời thì cũng chỉ hướng về một phương anh duy nhất.

5.4 Phân tích khổ thơ 7,8,9

Ở 3 khổ thơ cuối của bài thơ Sóng, tác giả thể hiện khát vọng về một tình yêu vĩnh cửu. Khi yêu, ai mà không tham lam, muốn giữ tình yêu ấy chỉ dành riêng cho mình mãi mãi. Ai mà không muốn người ấy sẽ yêu mình vĩnh cửu, mong muốn tình cảm của hai người sẽ không bao giờ phai nhạt.

“Con nào chẳng tới bờ ... Dù muôn vời cách trở”: Đó vốn là quy luật muôn đời của thiên nhiên, cũng giống như “em” – dù tình yêu có trải qua bao thăng trầm, ngọt bùi, cay đắng thì em cũng vẫn hướng về phương anh với một tình yêu thủy chung duy nhất và em tin bằng tình yêu chân thành rồi sẽ có trái ngọt hoa thơm.

Người phụ nữ đang ấp ủ niềm tin, niềm hy vọng vào một hạnh phúc tương lai tuyệt vời, vào cái đích mật ngọt kết tinh của một tình yêu vĩ đại như con sóng kia rồi cũng sẽ tới bờ dù qua bao cách trở.

“Cuộc đời tuy dài thế / Năm tháng vẫn đi qua”: chính cuộc đời hữu hạn mang đến cho ta cảm giác thật cô đơn và nhỏ bé, bắt đầu có những nỗi lo âu về sự hữu hạn của tình yêu trước sự vô cùng của thời gian, cuộc đời.

“Như biển kia ... bay về xa”: người phụ nữ bắt đầu sợ sự đổi thay nơi lòng người khó mà biết trước được. Nhưng khi vượt qua bao phong ba bão táp, qua những hoài nghi, những đổi thay để theo đuổi sự tích cực trong tình yêu và luôn hướng về nhau, cùng nhau phát triển thì tình yêu sẽ có thêm dư vị, sẽ đẹp và đáng trân trọng hơn.

Đó là khát khao mãnh liệt và chính đáng của người phụ nữ mong muốn được sống hết mình trong “biển lớn tình yêu” và khát khao hòa nhập tình yêu riêng tư nhỏ bé của mình trong tình yêu chung bao la, rộng lớn.

6. Tổng kết về bài thơ Sóng Xuân Quỳnh

1. Giá trị nội dung

Xuân Quỳnh luôn có những rung cảm tình yêu rất đời thường mà rất riêng và ta cũng cảm nhận được điều đó qua bài thơ Sóng của bà. Những suy nghĩ tinh tế và cảm nhận về tình yêu rất nữ tính, thể hiện những đặc trưng của tình yêu đôi lứa. Cho nên, dù bài thơ đã đi qua hàng thế kỷ, vẫn không hề cũ, vẫn giữ nguyên được cảm xúc, và khiến cho người đọc cảm nhận được tình yêu, sự triền miên của những con sóng.

Cảm nhận bài thơ Sóng Xuân Quỳnh còn cho ta thấy được quan niệm tình yêu mới mẻ của Xuân Quỳnh, vượt qua mọi rào cản, hủ tục và quan niệm xưa cũ của xã hội để sống hết mình với tình yêu và luôn khao khát một tình yêu đích thực, chân thành.

2. Giá trị nghệ thuật

• Các biện pháp nghệ thuật được sử dụng linh hoạt, đa dạng như: tương phản – đối lập, ẩn dụ, nhân hóa.
• Ngôn từ giản dị nhưng giàu sức gợi mở, liên tưởng.
• Thể thơ ngũ ngôn liền mạch.

Phân tích Sóng Xuân Quỳnh xong bạn có cảm nhận được tiếng sóng lòng mình cũng đang thổ lộ điều gì đó với bạn về ai đó, về mối tình nào đó chăng và bạn có tự thấy mình trong chính từng dòng thơ của Xuân Quỳnh?