Tết Hàn Thực bắt nguồn từ đâu? Ý nghĩa và nên làm gì trong ngày tết Hàn Thực

Vào ngày Tết Hàn thực 3/3 âm lịch hằng năm, người Việt sẽ làm món bánh trôi và bánh chay để cúng dâng lên ông bà tổ tiên. Tục lệ này không chỉ là nét đẹp văn hóa đặc sắc mà còn là một nét đẹp trong nền văn hóa ẩm thực của người Việt.

Nguồn gốc ngày Tết Hàn thực 3/3 âm lịch

Theo nghĩa chữ Hán "Hàn" là lạnh, "thực" là ăn, "Tết Hàn thực" là tết ăn đồ lạnh. Phong tục cổ truyền này có nguồn gốc từ Trung Quốc theo một câu chuyện ly kỳ truyền tụng nhiều đời.

Chuyện kể rằng vào đời Xuân Thu (770 - 221), vua Tấn Văn Công nước Tấn gặp loạn nên phải bỏ nước lưu vong sống cảnh nay trú nước Tề, mai ở nước Sở.

Bấy giờ, có một hiền sĩ tên là Giới Tử Thôi, theo phò vua đã giúp đỡ nhiều mưu kế. Một hôm, trên đường lánh nạn, lương thực cạn kiệt, Giới Tử Thôi phải lén cắt một miếng thịt đùi mình nấu lên dâng vua. Vua ăn xong, hỏi ra mới biết đem lòng cảm kích vô cùng.

Giới Tử Thôi theo phò vua Tấn Văn Công trong vòng mười chín năm trời, cùng nhau nếm mật nằm gai, khổ luyện thành tài. Về sau, Tấn Văn Công dành lại được ngôi vương, trở về làm vua nước Tấn, phong thưởng rất hậu cho những người có công khi tòng vong, nhưng lại quên mất Giới Tử Thôi.

Giới Tử Thôi cũng không oán giận gì, nghĩ mình theo vua phò vua là chuyện nên làm, ông cho rằng những việc đó đâu có gì đáng nói.

Vì thế, ông về nhà đưa mẹ vào núi Điền Sơn ở ẩn. Tấn Văn Công về sau nhớ ra, cho người đi tìm Tử Thôi. Nhưng vì là người không tham danh vọng, Tử Thôi nhất quyết không quay về lĩnh thưởng, Tấn Văn Công ra lệnh đốt rừng (muốn thúc ép Tử Thôi quay về). Không ngờ Tử Thôi quyết chí, hai mẹ con cùng chịu chết cháy trong rừng.

Nhà vua hối hận cho lập miếu thờ. Hàng năm, đến 3/3 là ngày chết cháy của 2 mẹ con Tử Thôi thì cấm dùng lửa nấu ăn, ngay cả việc làm cỗ cúng cũng phải làm từ hôm trước, đây được coi là ngày Tết Hàn thực.

Ý nghĩa của bánh trôi, bánh chay

Do giao lưu văn hoá lâu đời với Trung Hoa nên người Việt ảnh hưởng Tết Hàn thực. Nhưng ở Việt Nam, Tết Hàn thực không phải để tưởng nhớ đến Tử Thôi mà mang ý nghĩa dân tộc sâu sắc.

Tết Hàn Thực mang màu sắc dân tộc riêng và được lưu giữ mãi trong quá trình dựng nước và giữ nước.

Vào ngày 3/3 âm lịch, các gia đình làm bánh trôi, bánh chay cúng ông bà, tổ tiên và không kiêng đốt lửa. Với người Việt trong dịp này nhiều nơi làm bánh trôi bánh chay cúng thần hoàng.

Tết Hàn thực của người Việt không liên hệ tới Giới Tử Thôi mà những món ăn dịp này làm ra đều được cúng gia tiên với ý nghĩa con cháu đều hướng về tổ tiên, nguồn cội.

Và cũng trong dịp này, dù ai đi đâu, ở đâu đến ngày mùng 3/3 âm lịch cũng cố gắng về với gia đình để được đi tảo mộ, để cùng nhau ngồi bên mâm cơm sum họp gia đình.

Truyền thống này đã ăn sâu vào tiềm thức người Việt, để rồi cứ đến ngày Tết Hàn thực, các gia đình lại nô nức chuẩn bị làm bánh trôi, bánh chay.

Tết Hàn thực 2021 là ngày nào dương lịch?

Cứ vào mỗi dịp Tết Hàn thực hàng năm, người dân Việt Nam lại tất bật chuẩn bị những đĩa bánh trôi,  bánh chay để dâng tổ tiên và các vị thần linh.

Tết Hàn thực 2021 nhằm ngày nào dương lịch?

Tết Hàn thực diễn ra vào ngày mùng 3 tháng 3 âm lịch. Theo quan niệm truyền thống của người dân Việt Nam thì vào ngày lễ quan trọng này, các gia đình chuẩn bị những đĩa bánh trôi, bánh chay và thành kính dâng lên bàn thờ để cầu mong tổ tiên và các vị thần linh phù hộ. Do đó, Tết Hàn thực cũng được gọi là Tết Bánh trôi bánh chay.

Tết Hàn thực 2021 rơi vào thứ Tư ngày 14/4 dương lịch.

Thông thường, số lượng đĩa/bát bánh trôi, bánh chay trong mâm cúng nên để là 3 hoặc 5. Bánh trôi được nặn thành viên nhỏ với vỏ bánh màu trắng, bên trong là nhân đường đỏ. Chúng được đem luộc trong nồi nước sôi, khi bánh nổi lên mặt nước là đã chín. Bánh chay được nặn thành hình tròn dẹt có vỏ là gạo nếp trắng, không nhân hoặc nhân đậu xanh, mè đen…, được ăn cùng với nước đường.

Ngày nay, bánh trôi và bánh chay có rất nhiều kiểu biến tấu như nhân bánh đa dạng hơn, vỏ bánh cũng được làm nhiều màu hơn.

Nên làm gì trong ngày Tết Hàn thực?

Người Việt có truyền thống uống nước nhớ nguồn và tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên, do đó các ngày lễ âm lịch dù nguồn gốc ra sao và ý nghĩa riêng biệt thế nào thì hoạt động tưởng nhớ tổ tiên vẫn luôn được chú trọng. Ngoài việc làm bánh trôi bánh chay cúng, đây là những điều nên làm trong Tết Hàn thực 2021:

• Đi tảo mộ: Tết Hàn thực là một trong những dịp để con cháu bày tỏ lòng biết ơn đến ông bà tổ tiên, những người đã khuất. Ngày này cũng nằm trong tiết Thanh minh nên nhiều gia đình kết hợp đi tảo mộ để thăm viếng, sửa sang lại phần mộ của tổ tiên, thể hiện lòng thành kính và cầu mong những điều tốt đẹp nhất.
• Làm mâm cúng: Trong ngày này, rất nhiều gia đình Việt thường quây quần bên nhau để chuẩn bị mâm cỗ dâng lên tổ tiên, những vị thần linh, cầu mong những điều may mắn sẽ đến với mình. Không cần cầu kỳ, các gia đình thường chuẩn bị những lễ vật cơ bản như: Hương, hoa tươi, hoa quả, trầu cau, bánh trôi, bánh chay... và các món ăn.

• Ăn mặc chỉnh tề khi thắp hương: Thắp hương là hành động thể hiện cái tâm thành kính của chủ nhang với những người đã khuất. Vì thế mà viêc ăn mặc chỉnh tề khi bắt đầu dâng lễ luôn được coi trọng.
• Chỉ nói những điều hay: Trong ngày này, gia đình cần tránh mâu thuẫn, cãi vã. Nếu như có vấn đề tranh chấp thì cũng nên giải hòa, nhường nhịn nhau. Không nên nói những điều xui xẻo, khiến cho không khí gia đình nặng nề.
• Nhắc nhớ công ơn người đã khuất: Những thế hệ con cháu sinh sau thường ít được nghe về người đã khuất trong gia đình hay dòng họ mình. Chính vì vậy, Tết Hàn thực là dịp gia đình quây quần bên nhau để cha mẹ, ông bà kể về công ơn tổ tiên. Đó vừa là cách để ôn lại quá khứ, vừa dạy bảo con cháu phải "uống nước nhớ nguồn".