Huyết áp thấp là bệnh gì? Nguyên nhân và cách phòng tránh

Trên thực tế, nhiều người lo lắng và chú ý phòng tránh bệnh huyết áp cao mà quên rằng huyết áp thấp còn phổ biến hơn với nhiều biến chứng nguy hiểm. Để hiểu rõ huyết áp thấp là gì, cách phòng tránh ra sao, hãy cùng tìm hiểu bài viết dưới đây.

1. Huyết áp thấp là bệnh gì?

Để hiểu huyết áp thấp là bệnh gì, trước hết cần biết rõ về huyết áp. Huyết áp chính là áp lực được sinh ra trong quá trình đẩy máu khi tim bơm máu vào thành động mạch.

Khi tiến hành đo huyết áp, bệnh nhân sẽ thu được hai thông số, bao gồm:

• Huyết áp tâm trương (số dưới) khi tim nghỉ ngơi.
• Huyết áp tâm thu (số trên) khi tim co bóp.

Một người được chẩn đoán huyết áp thấp khi chỉ số huyết áp tâm trương < 60 mmHg và/hoặc huyết áp tâm thu < 90mmHg.

Nhiều người cho rằng, chỉ có huyết áp tăng cao mới gây ra những triệu chứng và biến chứng nguy hiểm nhưng đó lại là một ý nghĩ sai lầm. Thực tế, huyết áp thấp làm ảnh hưởng nhiều và nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống của bạn, kèm theo những biến chứng khó lường.

Các triệu chứng thường gặp của huyết áp thấp

Một số dấu hiệu thường gặp ở bệnh nhân mắc bệnh huyết áp thấp:

• Tâm trạng thay đổi
• Run chân tay
• Mặt tái nhợt
• Đổ mồ hôi
• Mờ mắt
• Chóng mặt
• Đau đầu
• Mệt mỏi
• Thường xuyên đói bụng

Khi nhận thấy cơ thể có những dấu hiệu bất thường, người bệnh nên đi thăm khám ngay để được kiểm tra chính xác.

Các loại huyết áp thấp

Các bác sĩ thường phân chia huyết áp thấp thành các loại khác nhau tùy vào nguyên nhân và các yếu tố khác. Một số loại huyết áp thấp bao gồm:

Huyết áp thấp khi đứng lên (hạ huyết áp theo tư thế).

Đây là sự giảm huyết áp đột ngột khi bạn đứng lên từ tư thế ngồi hoặc nằm. Thông thường, lực hấp dẫn làm cho máu dồn về chân khi bạn đứng. Cơ thể ứng phó với hiện tượng này bằng cách tăng nhịp tim và co mạch máu, qua đó đảm bảo rằng bạn có đủ máu bơm lên não. Tuy nhiên, ở những người bị hạ huyết áp theo tư thế, cơ chế ứng phó này không hoạt động tốt và huyết áp giảm xuống khi bạn đứng dậy, dẫn đến các triệu chứng chóng mặt, choáng váng, mờ mắt và thậm chí ngất xỉu.

Hạ huyết áp theo tư thế có thể xảy ra vì nhiều lý do, bao gồm

• Mất nước,
• Nằm lâu trên giường,
• Khi mang thai,
• Bệnh tiểu đường,
• Bệnh tim,
• Bị bỏng,
• Khi nhiệt độ quá cao,
• Giãn tĩnh mạch chân nặng
• Một số rối loạn thần kinh.

Một số thuốc cũng có thể gây tụt huyết áp theo tư thế, đặc biệt là những loại thuốc dùng để điều trị cao huyết áp như thuốc lợi tiểu, thuốc chẹn beta, thuốc chẹn kênh canxi (calcium blocker) và thuốc ức chế men chuyển angiotensin (ACE inhibitors), cũng như thuốc chống trầm cảm, thuốc dùng để điều trị bệnh Parkinson và rối loạn cương dương.

Hạ huyết áp theo tư thế đặc biệt phổ biến ở người lớn tuổi, được ghi nhận ở 20% những người trên 65 tuổi. Nhưng hạ huyết theo áp tư thế cũng có thể ảnh hưởng đến người trẻ tuổi, khỏe mạnh đứng lên đột ngột sau khi ngồi chéo chân hay ngồi xổm trong thời gian dài.

Huyết áp thấp sau bữa ăn.

Đây là hiện tượng giảm huyết áp đột ngột sau bữa ăn, chủ yếu ghi nhận ở những người cao tuổi.

Cũng giống như trọng lực kéo máu chảy về chân khi bạn đứng, một lượng lớn máu sẽ chảy về hệ tiêu hóa sau khi ăn. Thông thường, cơ thể dung hòa hiện tượng này bằng cách tăng nhịp tim và co thắt một vài mạch máu để giúp duy trì huyết áp bình thường. Tuy nhiên, ở một số người, các cơ chế giữ cân bằng này không hoạt động tốt, dẫn đến chóng mặt, ngất và té ngã. Hạ huyết áp sau khi ăn có xu hướng ảnh hưởng đến những người có huyết áp cao hoặc bị rối loạn hệ thần kinh tự chủ như bệnh Parkinson. Giảm liều lượng thuốc chữa cao huyết áp và ăn nhiều bữa nhỏ, ít carbohydrate (ví dụ: tinh bột) có thể giúp giảm các triệu chứng này.

Huyết áp thấp do các tín hiệu thần kinh bị sai (hạ huyết áp qua trung gian thần kinh).

Rối loạn này làm huyết áp giảm khi đứng lâu, dẫn đến các triệu chứng như chóng mặt, buồn nôn và ngất xỉu.

Hạ huyết áp qua trung gian thần kinh chủ yếu ảnh hưởng đến những người trẻ tuổi, và có vẻ như nguyên nhân là do “sự hiểu lầm” giữa tim và não. Khi bạn đứng trong thời gian dài, huyết áp sẽ giảm do máu bị dồn về chân. Thông thường, cơ thể của bạn sẽ tự điều chỉnh để giữ huyết áp trong mức bình thường. Tuy nhiên, ở những người bị hạ huyết áp qua trung gian thần kinh, các dây thần kinh trong tâm thất trái của tim lại truyền tín hiệu báo cho não rằng huyết áp đang quá cao, chứ không phải là quá thấp. Kết quả là não “ra lệnh” làm giảm nhịp tim gây giảm huyết áp hơn nữa. Điều này làm máu dồn về chân nhiều hơn và càng ít máu đến não, dẫn đến choáng váng và ngất xỉu.

Huyết áp thấp do tổn thương hệ thần kinh (teo đa hệ thống gây hạ huyết áp theo tư thế).

Còn được gọi là hội chứng Shy-Drager, loại rối loạn hiếm gặp này gây tổn thương tăng dần lên hệ thần kinh tự chủ. Hệ thần kinh tự chủ vốn có nhiệm vụ kiểm soát các chức năng không tự ý như huyết áp, nhịp tim, nhịp thở và sự tiêu hóa. Mặc dù tình trạng này cũng đi kèm triệu chứng run cơ, cử động chậm, rối loạn phối hợp vận động và phát âm, cũng như tiểu tiêu không kiểm soát, đặc điểm chính của nó là hạ huyết áp mạnh khi đứng/ngồi và tăng huyết áp rất cao khi nằm xuống.

Ai có nguy cơ bị huyết áp thấp

Huyết áp thấp có thể xảy ra ở bất kỳ ai, mặc dù một số loại huyết áp thấp sẽ phổ biến hơn tùy thuộc vào độ tuổi hoặc các yếu tố khác.

• Tuổi: Sự tụt huyết áp khi đứng lên hoặc sau khi ăn xảy ra chủ yếu ở người trên 65 tuổi. Hạ huyết áp qua trung gian thần kinh chủ yếu ảnh hưởng đến trẻ em và người còn trẻ.
• Thuốc: Những người dùng một vài loại thuốc nhất định, ví dụ thuốc chẹn alpha trong điều trị cao huyết áp, có nguy cơ bị huyết áp thấp nhiều hơn.
• Một vài loại bệnh: Bệnh Parkinson , bệnh tiểu đường và một số bệnh tim khiến bạn có nhiều nguy cơ bị huyết áp thấp hơn.

2 Nguyên nhân gây huyết áp thấp

Thiếu máu

Khi cơ thể được cung cấp không đủ máu và oxy, các bộ phận sẽ dần thoái hóa và chết đi, khiến huyết áp không được ổn định, bình thường.

Thiếu nước

Nước đi vào cơ thể làm tăng thể tích của máu. Nếu không cung cấp đủ lượng nước cần thiết có thể khiến áp lực của máu lên thành mạch giảm, gây tụt huyết áp.

Xơ vữa động mạch

Những mảng bám tích tụ ở thành mạch khiến sự lưu thông của máu gặp khó khăn, tắc nghẽn. Tim, cơ và các bộ phận khác không đủ máu, hoạt động co bóp diễn ra không bình thường gây ảnh hưởng đến huyết áp.

Cơ tim yếu

Cơ tim yếu khiến tim gặp khó khăn trong việc bơm máu, lực bơm máu không đủ để đưa máu đi nuôi cơ thể, dẫn đến huyết áp giảm.

Nhịp tim bất thường

Khi nhịp tim không bình thường, tâm thất có thể không nhận đủ lượng máu tối đa trước khi co bóp. Điều này khiến lượng máu đi đến động mạch và các bộ phận khác giảm dù tim đập nhanh.

Thiếu dinh dưỡng

Không nhận đủ lượng dinh dưỡng cần thiết có thể khiến máu giảm cả về số lượng và chất lượng. Điều này khiến huyết áp bị tụt đột ngột.

Mang thai

Khi mang thai, nhất là trong 3 tháng giữa, hormon thai nghén Progesteron khiến thành mạch máu giãn, có thể gây tụt huyết áp.

3 Phương pháp xử trí của huyết áp thấp

Khi bị tụt huyết áp, cần xử lý theo các bước sau:

• Cho người bệnh nghỉ ngơi ở chỗ thoáng mát, đầu thấp, nâng cao chân để tăng lượng máu lên não
• Kiểm tra huyết áp bằng các dụng cụ đo chuyên dụng để xác định tình trạng huyết áp và có phương pháp xử trí kịp thời
• Cho người bệnh uống nước lọc, khoảng 450ml. Có thể uống thêm trà gừng, nước muối, nước chè…
• Đặt phần mềm của đầu ngón tay lên 2 thái dương, day đi day lại khoảng 30 – 50 lần với lực mạnh dần
• Vuốt từ trán sang 2 bên thái dương khoảng 30 lần

4 Chế độ dinh dưỡng tốt cho người huyết áp thấp

Chế độ dinh dưỡng hợp lý sẽ giúp cơ thể được khỏe mạnh, phòng ngừa được nhiều căn bệnh, trong đó có huyết áp thấp.

Những lưu ý về thực đơn cho người bị huyết áp thấp:

• Bổ sung muối: người bị huyết áp thấp nên ăn mặn hơn người bình thường. Lượng muối cần cung cấp mỗi ngày khoảng 10 – 15 gram.
• Bổ sung đầy đủ chất dinh dưỡng trong bữa ăn, bao gồm các thực phẩm giàu protein như lườn gà, cá, tôm, cua, các loại hạt, rau của quả như táo, nho,…
• Uống nhiều nước, trà gừng nóng, nhân sâm, trà đặc, cà phê…
• Nên ăn thành các bữa nhỏ, hạn chế các thực phẩm giàu tinh bột như khoai tây, gạo, mì ống và bánh mì.

Tập thể dục đều đặn mỗi ngày với các bộ môn nhẹ nhàng như đi bộ, thiền, yoga  cũng là một biện pháp giúp cải thiện huyết áp.

5 Các biến chứng thường gặp của huyết áp thấp

Huyết áp thấp không gây những biến chứng cấp cứu như huyết áp cao. Nhưng nếu tình trạng huyết áp thấp kéo dài có thể gây ra những ảnh hưởng không nhỏ đến hoạt động của toàn cơ thể. Đó là:

Suy giảm hệ thần kinh do huyết áp thấp

Nếu không được cung cấp đủ máu, hệ thần kinh sẽ suy giảm, ảnh hưởng đến khả năng cung cấp dinh dưỡng đến cơ quan như trong cơ thể. Nếu tình trạng huyết áp thấp kéo dài, các cơ quan thận, gan, tim, phổi đều có thể bị suy yếu.

Giảm trí nhớ

Huyết áp thấp khiến cho người bệnh bị thiếu máu trong thời gian dài. Những người này có khả năng cao bị sa sút trí tuệ, trong đó phổ biến nhất là mất trí nhớ do Alzheimer.

Choáng ngất đột ngột

Huyết áp hạ quá thấp cũng có thể làm nhịp tim nhanh, gây choáng váng và ngất. Nguyên nhân là do não bộ không kịp thích nghi với tình trạng thiếu oxy bất ngờ. Ngất xỉu đột ngột có thể gây tai nạn nguy hiểm nếu người bệnh đang đứng trên cao, điều khiển phương tiện giao thông hay đi cầu thang…

Điếc

Bệnh có thể gây tổn thương ốc tai khiến nhiều bệnh nhân bị giảm thính lực, thậm chí điếc.

Đột quỵ

Huyết áp thấp là nguyên nhân gây tai biến mạch máu não. Theo các nghiên cứu, có 30% số người bị nhồi máu não và 25% số người bị nhồi máu cơ tim có nguyên nhân do huyết áp thấp.