Định nghĩa và vai trò của vitamin và khoáng chất với cơ thể

Các chất dinh dưỡng thiết yếu này không thể được tổng hợp trong cơ thể một cách hoàn toàn hoặc không có đủ số lượng và do đó phải được lấy qua chế độ ăn uống hàng ngày.

Vitamin và khoáng chất là gì?

Vitamin và khoáng chất là những vi chất dinh dưỡng cần thiết cho cơ thể để thực hiện các chức năng bình thường trong nội môi. Tuy nhiên, những vi chất dinh dưỡng này không được tạo ra trong cơ thể mà phải có nguồn gốc từ thực phẩm chúng ta ăn vào.

Vitamin là các chất hữu cơ thường được phân thành 2 loại là nhóm vitamin tan trong chất béo hoặc vitamin tan trong nước.

Các vitamin tan trong chất béo bao gồm:

• vitamin A,
• vitamin D,
• vitamin E
• vitamin K,

Có tính chất hòa tan trong chất béo và có xu hướng tích tụ trong cơ thể.

Ngược lại, các vitamin hòa tan trong nước bao gồm:

• vitamin C
• nhóm vitamin B, chẳng hạn như vitamin B6, vitamin B12 và folate

Cần phải được hòa tan trong nước trước khi chúng có thể được cơ thể hấp thụ và do đó không thể được lưu trữ lâu dài trong cơ thể. Như vậy, bất kỳ vitamin hòa tan trong nước nào mà cơ thể không sử dụng đến cũng sẽ bị mất chủ yếu qua nước tiểu.

Khoáng chất là những nguyên tố vô cơ có trong đất và nước, được thực vật hấp thụ hoặc động vật tiêu thụ. Mặc dù chúng ta có thể đã quen với tên gọi các chất như canxi, natri và kali, nhưng còn có một loạt các khoáng chất khác, bao gồm các khoáng chất vi lượng (ví dụ: đồng, i-ốt và kẽm) cũng rất cần thiết dù chỉ cần với một lượng rất nhỏ.

Tại Hoa Kỳ, Học viện Y khoa Quốc gia (trước đây là Viện Y học) đã cho khuyến cáo về các giá trị tham chiếu chất dinh dưỡng được gọi là Lượng tham chiếu Chế độ ăn uống (DRIs) cho các vitamin và khoáng chất. Đây là những hướng dẫn để có chế độ dinh dưỡng tốt và là cơ sở khoa học cho việc phát triển các hướng dẫn về thực phẩm ở cả Hoa Kỳ và Canada. Các DRI cụ thể cho các giai đoạn tuổi, giới tính và cuộc đời đối với hơn 40 chất dinh dưỡng. Các hướng dẫn này là dựa trên các báo cáo hiện có về sự thiếu hụt và độc tính của từng chất dinh dưỡng.

Vai trò của vitamin là gì?

Vitamin là những hợp chất hữu cơ mà cơ thể không thể tự tổng hợp được, phần lớn phải lấy từ ngoài vào qua các loại thực phẩm sử dụng hằng ngày. Vitamin tồn tại trong cơ thể với một lượng nhỏ nhưng đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì sự sống cũng như các hoạt động sống của cơ thể.

Chức năng của vitamin trong cơ thể:

• Là một trong những thành phần thiết yếu cấu tạo nên tế bào, cần thiết cho sự phát triển và duy trì sự sống của các tế bào.
• Tham gia vào quá trình chuyển hóa các chất.
• Tăng cường hệ miễn dịch của cơ thể.
• Tham gia điều hòa hoạt động của tim với hệ thần kinh.
• Vitamin trong cơ thể như một chất xúc tác giúp đồng hóa và biến đổi thức ăn, tạo năng lượng cung cấp cho các hoạt động của cơ thể.
• Vitamin có khả năng bảo vệ tế bào khỏi các tấn công của các tác nhân nhiễm trùng nhờ đặc tính chống lại quá trình oxy hóa, khử độc và sửa chữa các cấu trúc bị tổn thương.
• Tham gia hỗ trợ điều trị các bệnh lý của cơ thể, làm cường sức khỏe cho cơ thể.

Vitamin có rất nhiều loại khác nhau, ngoài những chức năng chung của vitamin, mỗi loại lại đóng vai trò riêng đối với cơ thể:

• Vitamin B: kích thích ăn uống, giúp da tóc bóng mượt, đặc biệt góp phần vào sự phát triển của hệ thần kinh.
• Vitamin A: Giúp làm sáng mắt, chống lại quá trình lão hóa của cơ thể.
• Vitamin C: Làm chậm sự oxy hóa, ứng dụng nhiều trong da liễu, có khả năng làm tăng sức bền của thành mạch, ứng dụng trong điều trị các bệnh lý xuất huyết.
• Vitamin D: Cùng với canxi giúp kích thích sự phát triển của hệ xương. Thiếu vitamin D sẽ gây nên các tình trạng bệnh lý về xương khớp như còi xương, xương sống cong, chậm mọc răng...
• Vitamin E: Liên quan đến các bệnh lý về da và tế bào máu.
• Vitamin K: Là một trong những yếu tố quan trọng liên quan đến sự đông máu. Thiếu vitamin K khiến máu bị khó đông, các vết thương sẽ bị chảy máu liên tục.

Vitamin là một chất quan trọng đối với cơ thể nhưng không có nghĩa là bổ sung vitamin càng nhiều càng tốt. Tình trạng thừa hay thiếu vitamin đều gây nên những bệnh lý của cơ thể ảnh hưởng đến sức khỏe.

Nguyên nhân gây thiếu vitamin:

• Thành phần thức ăn không đầy đủ.
• Do mắc các bệnh lý về ống tiêu hóa dẫn đến giảm hoặc không hấp thu vitamin.
• Sau dùng thuốc kháng sinh, một số vi khuẩn đường ruột bị tiêu diệt nên ảnh hưởng đến quá trình tổng hợp vitamin.
• Cung cấp lượng vitamin không đáp ứng đúng theo lứa tuổi hay theo nhu cầu của cơ thể.

Các nguyên nhân khác: do thiếu men di truyền, thiếu yếu tố nội, do sử dụng thuốc,...

Nguyên nhân gây thừa vitamin trong cơ thể:

• Thừa vitamin hay gặp ở nhóm vitamin tan trong dầu như vitamin A, vitamin D. Các vitamin tan trong nước ít bị dư thừa hơn do chúng được thải trừ nhanh, ko gây hiện tượng tích lũy.
• Thừa vitamin do lạm dụng thuốc bổ sung vitamin.
• Ăn quá nhiều thức ăn chứa vitamin trong dầu.

Vai trò khoáng chất đối với cơ thể

Đối với sức khỏe, khoáng chất có vai trò quan trọng tương tự như vitamin. Khoáng chất cũng tham gia vào cấu tạo tế bào, tham gia các hoạt động sống và đặc biệt quan trọng trong việc cân bằng các chất lỏng, duy trì sự phát triển của răng xương, cơ cũng như hỗ trợ cho chức năng của hệ thần kinh.

Cũng giống như vitamin, chất khoáng là chất mà cơ thể không tự sản xuất ra được. Chất khoáng được cung cấp chủ yếu qua đường ăn uống. Một chế độ ăn khoa học đầy đủ chất dinh dưỡng sẽ đảm bảo được sức khỏe.

Khoáng chất gồm natri, clorua, kali, canxi, photpho, magie hay các chất khoáng vi lượng như sắt, selen, mangan, flo, đồng, i-ốt. Mỗi chất khoáng lại có những công dụng chức năng riêng.

Vai trò của một số khoáng chất quan trọng sử dụng phổ biến:

• Magie: Cần thiết cho chức năng của hệ tiêu hóa nhất là các cơ co thắt và xung thần kinh. Đồng thời Magie còn tham gia kiểm soát lượng đường trong máu, điều hòa huyết áp, duy trì sự chắc khỏe của xương.
• Selen: Là cấu thành của men glutathione peroxidase ảnh hưởng đến mọi thành phần của hệ miễn dịch, tác động đến sự phát triển của bạch cầu. Thiếu hụt selen gây ức chế miễn dịch, suy giảm chức năng bạch cầu, ngăn chặn rối loạn chuyển hóa trong hệ tiêu hóa.
• Sắt: Cần thiết cho quá trình tạo các tế bào máu. Thiếu sắt sẽ gây thiếu máu, rụng tóc, đau đầu chóng mặt.
• Kẽm: Kích thích hoạt động của các enzyme, hỗ trợ hệ miễn dịch, bảo vệ vị giác, khứu giác, liên quan đến sự tổng hợp DNA.
• Clorua: Là một khoáng chất đặc biệt trong cơ thể, là thành phần của dịch dạ dày. Clorua cùng với Natri giúp cơ thể cân bằng hệ chất lỏng trong cơ thể.
• Kali: Cần thiết cho hệ thần kinh trung ương, cũng tham gia vào cân bằng chất lỏng trong cơ thể. Khi nồng độ Kali bị rối loạn có thể gây rối loạn nhịp tim.
• Natri: Kết hợp với Clorua sẽ giúp cân bằng dịch ngoại bào, điều chỉnh huyết áp.

3. Những điều chưa biết

Vitamin và các vai trò chính xác của chúng đã gây tranh cãi kể từ khi chúng được phát hiện vào cuối những năm 1800 và đầu những năm 1900. Chính là nhờ vào những nỗ lực kết hợp của các nhà dịch tễ học, bác sĩ, nhà hóa học và nhà sinh lý học đã giúp hoàn thiện sự hiểu biết ngày nay của chúng ta về các loại vitamin và khoáng chất.

Sau nhiều năm quan sát, thử nghiệm, một số bệnh lý đã được chứng minh là không phải do nhiễm trùng hoặc độc tố - một niềm tin phổ biến vào thời điểm đó - mà là do thiếu hụt vitamin. Các nhà hóa học đã làm việc để xác định cấu trúc hóa học của vitamin để con người có thể tổng hợp nhân tạo chúng. Ngay sau đó, các nhà nghiên cứu đã xác định được lượng vitamin cụ thể cần thiết để tránh các bệnh lý có nguyên nhân là do thiếu hụt vitamin và khoáng chất gây ra.

Năm 1912, nhà hóa sinh học Casimir Funk là người đầu tiên đặt ra thuật ngữ “vitamin” trong một ấn phẩm nghiên cứu đã được cộng đồng y khoa chấp nhận, có nguồn gốc từ “vita” có nghĩa là sự sống và “amine” dùng để chỉ một chất nitơ cần thiết cho sự sống. Cột mốc này đã công nhận Funk được xem là cha đẻ của liệu pháp vitamin, vì ông đã xác định được các thành phần dinh dưỡng bị thiếu trong các bệnh thiếu hụt vitamin như bệnh Scorbut (thiếu vitamin C), bệnh beriberi (thiếu vitamin B1), bệnh pellagra (thiếu vitamin B3) và bệnh còi xương (thiếu vitamin D). Việc phát hiện ra hầu hết các vitamin hiện diện bên trong và vai trò của chúng đối với cơ thể là dần hoàn thiện vào năm 1948.

Vitamin chỉ được lấy từ thực phẩm tự nhiên dung nạp bằng đường ăn uống cho đến những năm 1930 khi các chất bổ sung vitamin nhất định được sản xuất thương mại trên thị trường. Chính phủ Hoa Kỳ cũng bắt đầu tăng cường thực phẩm với các chất dinh dưỡng cụ thể để ngăn ngừa sự thiếu hụt vitamin phổ biến vào thời điểm đó, chẳng hạn như thêm i-ốt vào muối để ngăn ngừa bệnh bướu cổ và thêm axit folic vào các sản phẩm ngũ cốc để giảm dị tật bẩm sinh trong thai kỳ. Kể từ những năm 1950, hầu hết các loại vitamin và vitamin tổng hợp đều có sẵn để bán trên thị trường nhằm ngăn ngừa sự thiếu hụt vitamin.

Vitamin và khoáng chất là những chất quan trọng của cơ thể, tham gia vào mọi chức năng hoạt động của cơ thể. Hiện nay, do thay đổi các phương thức chế biến, thay đổi các thói quen ăn uống sinh hoạt cũng như các cách nuôi trồng thực phẩm mà lượng vitamin khoáng chất được đưa vào cơ thể cũng bị thay đổi theo. Dù là yếu tố vi lượng nhưng khi cơ thể có hiện tượng thừa hay thiếu vitamin khoáng chất đều gây những ảnh hưởng đến sức khỏe. Hãy thiết lập cho mình một chế độ dinh dưỡng phù hợp để có thể đảm bảo cho sức khỏe phát triển tốt nhất.