Tai biến là gì? tổng quan về bệnh tai biến mạch máu não và các di chứng

Tai biến mạch máu não rất nguy hiểm và có thể ảnh hưởng nặng nề, với những biến chứng, thương tật kéo dài hết quãng đời còn lại của người bệnh. Vì vậy phát hiện tai biến và điều trị sớm là hết sức cần thiết.

Tai biến mạch máu não là gì?

Tai biến mạch máu não, hay còn được gọi là đột quỵ, là tình trạng não bị tổn thương do mạch máu của não bộ bị vỡ không phải do chấn thương sọ não hoặc do quá trình cung cấp máu lên não bị dừng đột ngột do dòng chảy của máu không lưu thông bình thường.

Theo một số thông kê, tại Việt Nam mỗi năm có tới 200.000 bị đột quỵ/ tai biến. Hơn một nửa trong số đó là tử vong và 90% những người sống sót phải chịu những di chứng nặng nề suốt đời như không nói được, liệt nửa người, tứ chi. Qua đây có thể thấy tai biến là căn bệnh nguy hiểm để lại nhiều hậu quả nặng nề cho bệnh nhân cũng như người thân.

Trong 3 năm gần đây, số lượng người bị tai biến có chiều hướng tăng dần từ 1,7% đến 2,5%. Tỉ lệ nam giắc mắc tai biến gấp 4 lần nữ giới. Hơn nữa, tỉ lệ người bị tai biến cũng có xu hướng trẻ hóa từ 40 – 45 tuổi so với trước đây 50 – 60 tuổi – một con số đáng báo động. (Thống kê năm 2017).

Phân loại tai biến mạch máu não

Tai biến mạch máu não là tình trạng não bộ bị tổn thương gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe người bệnh. Tai biến mạch máu não được phân làm 3 dạng chủ yếu:

1. Tai biến do thiếu máu cục bộ (nhồi máu não)

• Đây là tình trạng sự lưu thông của máu bị tắc nghẽn không do các cục máu đông hoặc các mảng bám gây ra khiến lượng máu cung cấp cho não bộ bị thiếu đột ngột. Một số bệnh lý như: tim mạch, mỡ máu cao, xơ vữa  động mạch là nguyên nhân chủ yếu gây ra thiếu máu cục bộ.

2. Tai biến do xuất huyết (chảy máu não)

• Xuất huyết não bên trong hay chảy máu thùy não, là dạng tai biến diễn tiến rất nhanh và gây ra các biến chứng cực kỳ nguy hiểm. Một số dạng của chảy máu não khác như: Chảy máu thân não, chảy máu vỏ não và chảy máu tiểu não có nguy cơ gây tử vong cao cho người bệnh nếu không được điều trị kịp thời.
• Tai biến do xuất huyết não thường có nguyên nhân do huyết áp tăng cao bất thường, gây nứt vỡ mạch máu não. Những người mắc bệnh cao huyết áp hoặc sử dụng rượu bia, chất kích thích quá nhiều rất dễ gặp phải loại tai biến này.

3. Cơn thiếu máu thoáng qua (TIA)

• Tình trạng này là do máu không đủ cung cấp cho não và các bộ phận trên cơ thể không hoạt động bình thường. Đây là hiện tượng làm não bị thiếu máu đột ngột gây ra các hiện tượng như rối loạn ý thức tạm thời, tay chân tê cứng,…
• Cơn thiếu máu thoáng qua có biểu hiện giống như tai biến mạch máu não nhưng chỉ xảy ra trong 1 thời gian ngắn khoảng vài phút đến vài giờ đồng hồ. Tuy nhiên, nếu không có biện pháp điều trị kịp thời, cơn thiếu máu não thoáng qua sẽ dẫn đến tai biến mạch máu não thực sự.

Triệu chứng của tai biến mạch máu não

Vậy triệu chứng của tai biến là gì? Trước khi xảy ra cơn đột quỵ, sẽ có 1 số dấu hiệu tai biến dưới đây:

• Xuất hiện cơn đau đầu dữ dội xảy ra đột ngột. Theo nghiên cứu chỉ ra có đến hơn 50% người bệnh xuất hiện biểu hiện này. Tuy nhiên tùy từng cơ địa mỗi người mà biểu hiện này diễn ra khác nhau. Có người bị đau đầu trước một vài giờ xảy ra tai biến, có người bị đau đầu vài ngày.
• Tay chân buồn bực, tê tay, tê chân cũng là triệu chứng của tai biến mạch máu não
• Cảm thấy bị liệt tạm thời một bộ phận trên cơ thể (một bên tay hoặc một bên chân). Xuất hiện cảm giác một bộ phận bị đơ cứng tạm thời, cầm đồ vật cảm giác khó khăn, hoặc chân đứng không vững.
• Chóng mặt, ù tai bất thường xảy ra
• Nói ngọng, diễn đạt ngôn ngữ khó hiểu. Đây là biểu hiện của rối loạn biểu đạt ngôn ngữ thường xảy ra trước khi bị tai biến một vài ngày, mỗi ngày xảy ra trong khoảng thời gian nhanh chóng. Đến khi bắt đầu bị tai biến người bệnh không thể nói được.
• Nhớ quên bất thường. Thi thoảng không thể nhớ nổi tên của một ai đó xong một lúc sau bắt đầu mới nhớ ra cũng là triệu chứng của tai biến mạch máu não
• Mất kiểm soát về ý thức thoáng qua. Đôi khi không biết mình đang làm gì, không nhận biết được không gian và thời gian. biểu hiện này xuất hiện trong vài phút hoặc vài tiếng đồng hồ.
• Rối loạn thị lực tạm thời. Mắt nhìn không rõ, cảm thấy như có đom đóm lập lòe trước mắt, mặt tối sầm, đầu óc choáng váng cũng nên chú ý.

Nguyên nhân gây ra tai biến mạch máu não

Có 2 nguyên nhân chính gây ra tai biến mạch máu não:

• Do thiếu máu cục bộ: Đây là nguyên nhân tai biến mạch máu não phổ biến nhất, các cục máu đông ứ trệ lâu ngày, những mảng bám do cholesterol xấu (LDL) tích tụ và hình thành nên làm lòng mạch máu bị dày lên khiến dòng chảy của máu không lưu thông bình thường gây tắc nghẽn mạch máu não.
• Do xuất huyết: Các bệnh lý về và huyết áp là nguyên nhân chủ yếu gây tai biến mạch máu não. Huyết áp tăng cao bất thường và đột ngột khiến áp lực máu dồn vào thành mạch bị quá tải, các thành mạch máu yếu phình có độ đàn hồi kém dẫn đến mạch máu não bị quá tải gây vỡ.

Các yếu tố nguy cơ gây ra tai biến mạch máu não

Tai biến mạch máu não không chừa bất kỳ ai. Dưới đây là một số đối tượng có nguy cơ bị tai biến mạch máu não cao hơn người bình thường.

1. Yếu tố di truyền

• Người có độ tuổi trung niên (trên 40 tuổi) Đây là nhóm người dễ bị tai biến mạch máu não. Đa phần những người ở độ tuổi này đều mắc các bệnh lý về huyết áp, mỡ máu không ổn định.
• Động mạch não và tĩnh mạch não bị dị dạng bẩm sinh khiến gây khiến máu không lưu thông tốt lên não cũng là nhóm có nguy cơ bị tai biến cao.
• Người có người thân trong gia đình có tiền sử tai biến, đột quỵ cũng sẽ có nguy cơ bị tai biến cao hơn.

2. Yếu tố bệnh lý

• Người bị bệnh tiểu đường: Đường là kẻ thủ của của tai biến, các bệnh nhân bị tiểu đường có hàm lượng đường trong các mao mạch máu cao vì thế những bệnh nhân tiểu đường có nguy cơ bị tai biến lên 5 lần. Thậm chí nguy cơ tử vong hơn 2 lần so với người bình thường.
• Người mắc các bệnh lý về tim mạch như: rung tâm nhĩ, nhồi máu cơ tim,… có nguy cơ bị tai biến mạch máu não cao.
• Bệnh nhân có hàm lượng cholesterol trong máu cao: Cholesterol xấu (mỡ máu) cao là nguyên nhân hình thành các mảng bám trong các mao mạch máu. Nếu các mảng bám này tăng cao thường xuyên sẽ khiến lòng mạch máu bị tắc nghẽn, khiến máu không lưu thông. Đây là hiện tượng dẫn đến tai biến mạch máu não.
• Động mạch não bị phình: Phình động mạch não hay còn gọi là phình mạch máu não là nguy cơ gây bệnh thầm lặng, không có triệu chứng rõ rệt và thường gặp ở những người có độ tuổi trẻ. Các túi phình này có thể bị vỡ và gây chảy máu não, có thể gây tử vong cho người bệnh nếu không được cấp cứu kịp thời.
• Bệnh nhân đã từng bị tai biến đột quỵ.

3. Yếu tố hành vi

• Người  nghiện thuốc lá và đồ uống chứa cồn: Hút thuốc, uống rượu bia là nguyên nhân ngăn ngừa sản sinh cholesterol có lợi trong máu, gây tổn thương các thành mạch làm nguy cơ mắc tai biến đột quỵ tăng lên. Ngoài ra hút thuốc và uống rượu bia còn gây ra các bệnh lý nguy hiểm như: Ung thư phổi, suy gan và suy thận,…
• Người thừa cân, béo phì: Những người có trọng lượng cơ thể cao thường có huyết áp tăng cao, rối loạn chuyển hóa cholesterol,… Vì vậy đây là nhóm đối tượng dễ bị tai biến mạch máu não.
• Một số nguy cơ gây tai biến mạch máu não khác như: Chế độ sinh hoạt thường ngày không khoa học, sử dụng thuốc tránh thai có chứa hoạt chất Estrogen cao, sử dụng ma túy (cocain, heroin ,… )

Biến chứng do tai biến mạch máu não gây ra

Tai biến mạch máu não có nguy cơ gây tử vong cao cho người bệnh. Nếu thoát khỏi nguy cơ tử vong 90% bệnh nhân bị ảnh hưởng bởi các di chứng của tai biến.

• Rối loạn ngôn ngữ: Biến chứng tạm thời của tai biến là có thể không nói được, nói ngọng,… và gặp khó khăn trong việc biểu đạt ý muốn của bản thân.
• Mất kiểm soát về ý thức: Biến chứng rối loạn ý thức này thường gặp sau khi bệnh nhân bị tai biến. Đây là hiện tượng bệnh nhân bị suy giảm trí nhớ, không kiểm soát được bản thân đang làm gì, đã làm gì, mất định hình về thời gian và không gian, thậm chí không nhận biết được những người xung quanh. Thậm chí một số trường hợp còn tiểu tiện và đại tiện không kiểm soát
• Thị lực bị ảnh hưởng: Theo các chuyên gia y tế cho biết các bệnh nhân sau tai biến có thể bị ảnh hưởng thị giác là tạm thời hoặc có thể hoàn toàn. Một số biểu hiện như: Mắt nhìn không rõ, mờ ảo thậm,… chí là bị mù.
• Bị liệt một bộ phận hoặc hoàn toàn: Tai biến mạch máu não gây rối loạn chức năng vận động cơ thể. Đối với trường hợp bị biến chứng nhẹ thì liệt chỉ là tạm thời qua quá trình phục hồi sau tai biến tình trạng này sẽ được cải thiện. Đối với những trường hợp bị ảnh hưởng di chứng của tai biến nặng thì nguy cơ bị liệt bán thân hoặc toàn thân là rất cao.
• Bị ảnh hưởng tâm lý: Sau khi bị tai biến một số bệnh nhân có biểu hiện mặc cảm, tự ti, tự thu mình và không muốn tiếp xúc với người lạ. Vì thế người nhà bệnh nhân cần quan tâm đặc biệt để tránh các việc làm tiêu cực của người bệnh.

Chẩn đoán bệnh tai biến mạch máu não

Các phương pháp chẩn đoán bệnh tai biến mạch máu não chính xác góp phần quan trọng vào việc điều trị và phục hồi các di chứng tai biến mạch máu não gây ra.

• Kiểm tra tổng quát: Người nhà bệnh nhân nói chính xác tình hình biểu hiện của bệnh nhân trước khi xảy ra tai biến mạch máu não, bệnh nhân có tiền sử bệnh gì hay không? Tại nhà có đang sử dụng thuốc không?,… để các bác sĩ kết hợp với các phương pháp khác chẩn đoán chính xác tình trạng bệnh tình và đưa ra phác đồ điều trị phù hợp.
• Xét nghiệm máu để kiểm tra hàm lượng mỡ máu, đường,… và các chỉ số quan trọng khác giúp quá trình chẩn đoán bệnh diễn ra nhanh hơn.
• Chụp CT (cắt lớp vi tính): Đây là cách xác định chính xác vùng não bộ bị tổn thương để có biện pháp xử lý phù hợp.
• Tiến hành chụp MRI (cộng hưởng từ): Đây là phương pháp chẩn đoán tai biến hiện đại và khoa học cho biết chính xác nguyên nhân tai biến đột quỵ là do xuất huyết não hay do thiếu máu cục bộ.

Cách sơ cứu và cấp cứu kịp thời bệnh tai biến mạch máu não

Khi phát hiện bệnh nhân có các dấu hiệu tai biến, cần thực hiện ngay các biện pháp sơ cấp cứu kịp thời để bảo toàn tính mạng của người bệnh cũng như hạn chế tối đa các di chứng để lại sau này.

• Đối với trường hợp bệnh nhân còn tỉnh: Gọi cấp cứu và để bệnh nhân nằm ở tư thế thoải mái nhất.
• Đối với trường hợp bệnh nhân bị nôn, lơ mơ, vẫn thở bình thường: Sau khi phát hiện bệnh nhân bị đột quỵ tiến hành sơ cứu tai biến khẩn cấp và gọi cấp cứu ngay, trong quá trình chờ xe nên để người bệnh nằm nghiêng, kê cao đầu để đảm bảo bệnh nhân có thể thở bình thường.

Lưu ý:

• Nếu bệnh nhân bị nôn nên để bệnh nhân nằm nghiêng tránh gây tắc nghẽn đường thở.
• Tư thế nằm nghiêng an toàn hay còn gọi là tư thế hồi sức cấp cứu có thể bảo vệ đường hô hấp hoạt động bình thường.
• Đưa đến bệnh viện gần nhất để được cấp cứu kịp thời.

Cách điều trị tai biến mạch máu não

1. Cách chăm sóc cho bệnh nhân tai biến mạch máu não

Chăm sóc về tinh thần:

• Người nhà bệnh nhân cần quan tâm đến tinh thần của người bệnh. Thường xuyên lắng nghe, trò chuyện để tránh những suy nghĩ tiêu cực cho người bệnh. Ổn định tinh thần là biện pháp điều trị tai biến mạch máu não hiệu quả và ngăn ngừa tái phát trở lại

Chăm sóc về dinh dưỡng:

• Đối với những bệnh nhân vừa tiến hành phẫu thuật vẫn còn hôn mê thì dùng ống thông bơm trực tiếp thức ăn vào dạ dày cho bệnh nhân
• Đối với những trường hợp bị rối loạn chức năng nhai thì nến cho người bệnh ăn chế độ loãng rồi dần dần chuyển sang chế độ ăn sệt và đặc.
• Trong quá trình phục hồi di chứng tai biến mạch máu não chú ý đến chế độ ăn giảm muối, ăn các nhóm thức ăn giàu kali và vitamin, tăng cường ăn rau xanh và trái cây.
• Rau xanh là nhóm thực phẩm giàu chất xơ và chất oxy hóa có tác dụng chống và ngăn ngừa tai biến hiệu quả

Vệ sinh cá nhân cho bệnh nhân tai biến

• Thường xuyên vệ sinh cá nhân sạch sẽ, giữ thông thoáng da cho cơ thể bệnh nhân để hạn chế các bệnh về da. Có thể dùng bỉm của người lớn để đảm bảo vệ sinh cho người bệnh

2 Điều trị tai biến mạch máu não bằng thuốc

Ngành y dược học phát triển hiện đại cho ra đời một số số thuốc trị tai biến hiệu quả và an toàn.

• Thuốc điều trị tai biến bằng Đông Y
• Điều trị tai biến bằng các thuốc tiêu huyết khối

3 Phẫu thuật điều trị tai biến mạch máu não

Phẫu thuật đặt ống Stent – Điều trị nút thắt phình mạch máu não, điều hướng dòng chảy

• Phẫu thuật đặt ống Stent (khung kim loại có mắt với độ dày phù hợp) từ động mạch đùi lên vị trí mạch máu não bị phồng để điều hướng dòng chảy của máu. Đây là phẫu thuật phòng tránh tập kết các huyết khối khiến mạch máu bị vỡ.

Phẫu thuật cắt bỏ cục máu đông

• Tai biến mạch máu não là do các cục máu đông gây cản trở dòng chảy của máu lên não bộ và xuống các bộ phận trên cơ thể. Vì thế thực hiện phẫu thuật loại bỏ cục máu đông ra ngoài có tác dụng điều trị tai biến mạch máu não hiệu quả.
• Phẫu thuật có tỷ lệ thành công cao lên đến 85%.

Phẫu thuật mổ tai biến mạch máu não

• Mổ tai biến là gì? Mổ tai biến mạch máu não là mổ động mạch cảnh lấy đi các huyết khối ứ đọng và các mảng bám gây cản trở sự lưu thông của máu giúp lưu thông khí huyết, giảm biến chứng của tai biến gây ra.

4. Các liệu pháp trị liệu tai biến mạch máu não

Vật lý trị liệu điều trị tai biến mạch máu não

• Các bài xoa bóp, bấm huyệt được gọi là vật lý trị liệu điều trị tai biến. Đây là phương pháp trị liệu giúp tăng cường khả năng vận động cho bệnh nhân tai biến. Ngoài ra phương pháp này còn giúp duy trì cơ lực cho người bệnh hiệu quả.

Liệu pháp phục hồi di chứng tai biến mạch máu não

• Các bài tập như: Tập thăng bằng, co duỗi chân tay,… hỗ trợ điều trị tai biến mạch máu não hiệu quả. Giúp người bệnh tránh bị liệt và trở về trạng thái vận động bình thường.
• Nên tập luyện càng sớm càng tốt sau khi bị tai biến mạch máu não.

Biện pháp phòng ngừa, ngăn ngừa tái phát bệnh tai biến mạch máu não

• Kiểm soát tốt chỉ số huyết áp, cholesterol,… và các bệnh lý tim mạch là biện pháp phòng ngừa, ngăn ngừa tai biến hiệu quả.
• Hạn chế sử dụng các chất kích thích gây hại như: Rượu bia, thuốc lá, chè, cafe,…
• Dùng dầu thực vật như: Dầu đậu nành, dầu hướng dương,… thay thế cho mỡ động nấu ăn
• Giữ tinh thần thoải mái, tránh làm việc căng thẳng quá sức là biện pháp chống và ngăn ngừa tai biến mạch máu não hiệu quả.
• Tăng cường ăn rau xanh và các loại quả mọng các nhóm giàu Kali, vitamin và khoáng chất để tăng sức đề kháng, nâng cao hệ miễn dịch, ổn định huyết áp và hạ mỡ máu (nguyên nhân gây tai biến).
• Hạn chế sử dụng đồ ăn nhanh, các thức ăn nhiều dầu mỡ để ổn định cholesterol ngăn ngừa tai biến tái phát
• Tập luyện thể dục thể thao hằng ngày tăng cường độ dẻo dai cho cơ thể, nâng cao sức khỏe.

Bài viết trên đây chắc hẳn đã giúp bạn giải đáp các thắc mắc tai biến là gì, tai biến mạch máu não có nguy hiểm không và tất cả các thông tin cần biết về bệnh tai biến mạch máu não. Chúc các bạn và gia đình khỏe mạnh!